Een kleine honderd jaar geleden werd de relatie tussen voeding en gezondheid door de gezondheidszorg gewoonweg ontkend. Medici als Cornelis Moerman vormden een minderheid. Gelukkig staan de zaken er vandaag de dag anders voor. Het dieet dat Moerman samenstelde, geldt nu (wetenschappelijk bewezen) als een super dieet.
Diverse media lichten ons ‘wetenschappelijk’ voor. Maar wetenschap betekent ‘waar’, totdat het tegendeel bewezen is. Nitraat in groente is daar een recent voorbeeld van. Begin oktober berichtte het Voedingscentrum dat ‘alle beperkende adviezen voor het eten van nitraatrijke groente worden opgeheven’. We mogen van het Voedingscentrum nu zo vaak we willen sla, spinazie, bietjes en bleekselderij eten. Uit nieuw onderzoek van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) bleek het namelijk enorm mee te vallen met de omzetting in het lichaam van nitraat in nitriet en de mogelijke kankerverwekkende nitrosamines. Ook de combinatie spinazie en vis hoeven we niet meer te vrezen.
Hier is een ‘oude’ wetenschappelijke waarheid dus de prullenbak ingegaan. Een ander voorbeeld van een theorie die bij het afval kan, gaat over het BRCA2 gen. De gedachte was dat een mutatie in dit gen tot erfelijke borstkanker leidt. Zonder hulp van BRCA2 zou het eiwit RAD51 namelijk niet in staat zijn schade aan het DNA te repareren. Nieuw onderzoek bewees echter dat dit eiwit ook zelfstandig, dus zónder de hulp van BRCA2 z’n preventieve werk kan doen.
Voeding en leefstijl
Cornelis Moerman (1893-1988) is een Nederlandse arts die het belang van voeding en leefstijl op onze gezondheid héél goed inschatte en ook praktisch wist te bewijzen. De wetenschap uit zijn studie geneeskunde, gecombineerd met zijn heldere logica en scherpe waarnemingsvermogen, resulteerde in een duidelijke visie op (het ontstaan van) kanker. Een visie waar hij nooit voor is gewaardeerd en gerespecteerd, althans niet door de reguliere gezondheidszorg. Zelfs nu iedereen de mond vol heeft van gezonde voeding, biologische producten en bewegen, hoor je zelden erkenning voor het feit dat Cornelis Moerman dat bijna een eeuw geleden al riep (maar als kwakzalver werd weggezet). Zijn theorie was wel logisch, maar niet wetenschappelijk. En dan telt het niet.
Doch tijden veranderen. Om kennis en bewustwording van een ongezonde leefstijl bij het ontstaan van kanker te verbeteren, voerde ook KWF Kankerbestrijding een opzienbarende campagne. Onder de leus ‘6x sterker tegen kanker’ gaf het Wilhelminafonds zes leefregels waarmee ‘zo’n 35 tot 50 procent’ van de nieuwe kankergevallen te voorkomen is. ‘Gezonde voeding’ is één van die regels.
Erkenning voor voeding
Moerman zei dat een gezond lichaam geen kanker ontwikkelt. Hij adviseerde het lichaam gezond te houden door het gebruik van volwaardige voeding. Los van discussies over de precieze definitie van ‘gezonde voeding’, geniet ons voedsel tegenwoordig brede erkenning als een belangrijk middel bij ziektepreventie. Ook tegen kanker. De volgende stap is dat voeding ook erkenning krijgt als een belangrijke factor bij de genezing van deze ziekte.
Voor wetenschappers is ‘de invloed van de omgeving’ op het ontstaan van kanker een interessant onderzoeksgebied. Dr. Richard Doll (1912-2005) ontdekte in de jaren veertig van de vorige eeuw dat roken longkanker veroorzaakt. Hij onderzocht ook het verband tussen asbest en kanker en straling en leukemie. Uit het feit dat emigranten in hun nieuwe land kankers ontwikkelen die in het land van herkomst niet voorkomen, leidde deze Oxford-professor af dat erfelijkheid een kleine rol speelt en kanker voor het overgrote deel in principe te voorkomen is.
Jammer genoeg heeft ‘de wetenschap’ zich nooit zo bezig gehouden met het voorkomen van kanker, maar vooral met de behandeling. Met de kennis van nu kunnen we concluderen dat dit een verkeerde verdeling van de beschikbare energie is geweest. In 2011 registreerde Nederland ruim 100.000 nieuwe gevallen van kanker. In dat jaar eiste de ziekte 43.000 slachtoffers. Was de eerder genoemde preventie van vijftig procent (uit de leefregels van KWF) gehaald dan had ook het sterftecijfer ruwweg de helft lager kunnen zijn. Jaarlijks twintigduizend minder doden door kanker! Dat zou een resultaat zijn dat alle tot nu toe bereikte verbeteringen in de behandeling ver overtreft.
Behandeling van kanker
Behandeling van kanker leidt in een groot aantal gevallen niet tot genezing. Momenteel overleeft ongeveer de helft van de patiënten. Een allesbehalve spectaculair percentage. Temeer als je bedenkt dat dit gemiddelde flink wordt opgehaald door kankers met een zeef gunstige overlevingskans. Zoals huidkanker – jaarlijks 140.000 nieuwe gevallen – waarvan sommige vormen zonder behandeling wel veertig jaar of langer bij een mens kunnen bestaan. Of zaadbalkanker waar bijna iedereen van geneest. Van andere vormen zoals alvleesklierkanker en longkanker, blijft de prognose onverminderd grauw.
De aanpak van kanker veranderde in de loop der jaren wel van karakter. Van zoveel mogelijk tumorweefsel en omliggend weefsel wegsnijden, in een minder rigoureuze behandeling waarbij orgaan sparende operaties worden uitgevoerd en eventueel aangevuld met bestraling, chemotherapie, hormoontherapie en zogenaamde immuuntherapie.
Genenonderzoek is de jongste belofte in de strijd tegen kanker. Prof. dr. René Bernards, onder meer werkzaam bij het Nederlands Kanker Instituut, zocht daar vorig jaar enthousiast de publiciteit mee. Volgens de winnaar van de Spinozaprijs 2005 werkt driekwart van de kankergeneesmiddelen niet, maar maken deze de patiënten alleen maar zieker.
De wetenschappelijke wereld wist ‘geen snars’ van kanker toen president Nixon in 1971 kanker de oorlog verklaarde. (Let wel, dokter Moerman was op dat moment al 78!) Maar nu weten we het wel, volgens Bernards. ‘Gewoon’ het genetisch profiel bepalen van de tumor en het best passende effectieve geneesmiddel inzetten. Hierdoor lijkt de strijd tegen kanker bijna kinderspel.
Schijn bedriegt
Bernards optimistische claim dat kanker binnen tien tot twintig jaar een chronische ziekte is, wordt algemeen betwijfeld. “Helaas, schijn bedriegt”, zegt Mark van de Wiel, hoogleraar in de statistiek voor genoomanalyse aan de VU Amsterdam. “Er zijn wel een paar erfelijke vormen van kanker waarbij een of twee genen doorslaggevend zijn en dit zijn ook de ziekten waar de meeste successen zijn geboekt. Maar de werkelijkheid is dat de grote bulk van de tumoren veel ingewikkelder in elkaar zit.”
Vanuit genetisch opzicht, zegt Van de Wiel, is een complexe aandoening als dikke darm kanker niet één ziekte, “maar eigenlijk honderd verschillende ziekten, met eenzelfde symptoom – namelijk de tumor.” Onderzoek onder honderden patiënten met mond- of keelkanker leerde: “De voorspellende waarde (voor de effectiviteit van een behandeling en het ontstaan van uitzaaiingen – HS) van genetische profielen valt in de praktijk gewoon tegen.” En dit komt door omgevingsfactoren. “Je leefpatroon, hoe je eet, of hoe je immuunsysteem werkt. Er zijn zo veel dingen die een rol spelen.”
De toekomst moeten we, volgens Van de Wiel, zien ‘in modellen die niet alleen maar kijken naar de genen, maar die dat combineren met gegevens over leefstijl, voeding en patiëntgegevens uit het ziekenhuis’. Dat is dus duidelijk wat anders dan de kroketten waarvan Bernards gelooft dat ‘ze zelfs wel goed’ zijn voor kankerpatiënten.
Micro-omgeving
In weer een andere benadering staat de zogeheten kankerstamcel centraal. Samen met de zogenaamde epi genetische plasticiteit. Simpel gezegd gaat het hier om het beïnvloeden van de stofwisseling en deling van de ‘kankermoedercel’ door (micro-)omgevingsfactoren.
Volgens deze theorie slaat de reguliere behandeling die momenteel op de operatie volgt niet aan, omdat die de enkele kankerstamcel waar alle kankercellen uit voortkomen niet bereikt. Behandelingen gebaseerd op onderzoek naar de bulk aan kankercellen is in die visie niet nuttig, omdat het juist om die ene stamcel gaat. Een andere onderzoeksgroep ontdekte eveneens dat een tumor bestaat uit grote aantallen kankercellen van compleet verschillende genetische samenstelling. Daardoor geeft de behandeling weinig of maar tijdelijke respons.
Dat voor een lichaamscel de directe omgeving van beslissende invloed kan zijn, toonde Nobelprijswinnaar Otto Warburg (1883-1970) honderd jaar geleden al aan. Hij liet gewone cellen door zuurstoftekort degraderen tot kankercellen. Zuurstoftekort dat volgens Dr. Johanna Budwig (1908-2003) veroorzaakt wordt door ontbrekende vetzuren in het celmembraan.
Van recenter datum is de geslaagde poging een normale cel, onder invloed van stress en een zure omgeving, te veranderen (reprogrammeren) in een stamcel. Omgevingsinvloeden kunnen bovendien bewerkstelligen dat kankercellen zich weer normaal gedragen.
Tevens lieten onderzoekers zien dat een tumorcel in een gezonde omgeving zich weer als een normale cel kan gaan gedragen. Ook weten we dat een omgeving van chronische ontstekingen kan leiden tot het ontstaan van kanker.
Het gelijk van Moerman
Cornelis Moerman ontwikkelde zijn visie waarin de kracht van het lichaam zelf centraal staat in een tijd waarin kleine stofjes zoals vitaminen en enzymen werden ontdekt en beschreven. Een logische gevolgtrekking hieruit is het belang va voeding. Het dieet dat hij samenstelde (Moermantherapie / Moermanmethode) blijkt nu (wetenschappelijk bewezen) een super dieet te zijn. Volwaardige voeding, zo min mogelijk bewerkt, bevat alles wat nodig is om de ideale micro-omgeving te scheppen voor onze cellen. Om ze gezond te houden, of weer gezond te krijgen. Voor het lichaam belastende ingrediënten komen in dit dieet niet voor.
De pijlers van het dieet bieden samen de ingrediënten om het lichaam zo gezond mogelijk te houden en te maken. De versgeperste sappen van groenten en fruit spreken voor zich. Vol vitaminen, mineralen, enzymen, fytonutriënten en stoffen die we nog niet kennen maar mogelijk van levensbelang zijn. De eidooier die behalve vitaminen, mineralen en spoorelementen ook de juiste vetzuren bevat. De karnemelk met bacteriën die van groot belang zijn om onze darmen een goede flora te bezorgen. Onze darmen, de zetel van ons immuunsysteem.
Als we de universitaire uitleg over kanker objectief lezen, dan blijken de ideeën van Moerman en de wetenschappelijke consensus steeds dichter bij elkaar te komen. Een mooier eerbetoon voor Cornelis Moerman bestaat er niet.
Zie ook: Moermantherapie geneest
Bron: Cornelis – speciale uitgave van MMV, december 2014
